ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΖΑΧΟΣ ΚΑΙ JOSEF DURM

Θέμα αυτού του βιβλίου είναι η δημιουργική συνεργασία και η αλληλογραφία του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου (Καστοριά 1871-Αθήνα 1939) με τον φιλέλληνα καθηγητή του Josef Durm (Καρλσρούη 1837-1919). Η πραγμάτευση του θέματος βασίζεται σε σπάνια τεκμήρια των ετών 1901-1914 και σε αδημοσίευτες επιστολές που αντάλλαξαν οι δύο αρχιτέκτονες από το 1905 έως την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Durm και ο Ζάχος είναι -ο καθένας στον τομέα του και στη χώρα του- κορυφαίοι. Όμως, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν δεσπόζουσες μορφές της εποχής τους με ευρύτατη αναγνώριση, δεν έχουν ακόμη πάρει τη θέση που τους αξίζει στην αρχιτεκτονική ιστορία των πατρίδων τους και της Ευρώπης. Ο κύριος λόγος είναι ότι τα αρχιτεκτονικά ρεύματα στα οποία ανήκει το έργο τους -ο ιστορισμός και ο εκλεκτικισμός στην περίπτωση του Durm, και ο αρχιτεκτονικός δημοτικισμός ή τοπικισμός στην περίπτωση του Ζάχου- δεν έχουν επαρκώς μελετηθεί.
Διακεκριμένος αρχιτέκτων του ιστορισμού, εξέχων ιστορικός της αρχιτεκτονικής, ακάματος μελετητής της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας και της ιταλικής Αναγέννησης και καθηγητής στη φημισμένη Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου της Καρλσρούης επί μισόν αιώνα (1868-1918), ο Durm ανήκει στους τελευταίους ουμανιστές αρχιτέκτονες της Νότιας Γερμανίας. Μεσουράνησε κατά την πρώτη, ακμαία περίοδο της δεύτερης Γερμανικής Αυτοκρατορίας -την εποχή του Bismarck (1871-1890)- και πέθανε έναν χρόνο μετά την κατάρρευσή της. Αντίθετα, η προσωπικότητα και το έργο του Αριστοτέλη Ζάχου εκφράζουν το νέο πνεύμα των αρχών του 20ού αιώνα. Πρωτοπόρος κήρυκας της “επιστροφής στις ρίζες”, άοκνος μελετητής της λαϊκής παράδοσης και συλλέκτης έργων της, αντιακαδημαϊκός σχεδιαστής και δεινός φωτογράφος, ο μαθητής του Durm αναδείχτηκε σε ηγετική μορφή της ελληνικής αρχιτεκτονικής από τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τον θάνατό του στα 1939.
Οι δύο αρχιτέκτονες συνεργάστηκαν δημιουργικά στην Καρλσρούη κατά την πρώτη πενταετία του 20ού αιώνα και ανέπτυξαν θερμή φιλία, την οποία δεν κλόνισαν ούτε τα συγκρουόμενα γεωπολιτικά συμφέροντα των δύο πατρίδων τους ούτε οι διαφορές τους – ιδεολογικές, κοινωνικές, αισθητικές. Κοσμοπολίτες, διανοούμενοι αλλά και πατριώτες, έτρεφαν ιδιαίτερη αγάπη για την έρευνα και τα ταξίδια. Συναναστρέφονταν δε με πρόσωπα ευρύτερων επιστημονικών και καλλιτεχνικών κύκλων. Το περιεχόμενο των επιστολών Durm-Ζάχου θίγει αρχιτεκτονικά και πολιτισμικά θέματα μιας εποχής η οποία δεν έχει επαρκώς μελετηθεί, παρά τη σημασία της, καθώς πρόκειται για το λυκόφως του ιστορισμού και εκλεκτικισμού του 19ου αιώνα και τη χαραυγή της αντιακαδημαϊκής νεωτερικότητας. Επιπλέον, ο διάλογος των δύο αρχιτεκτόνων άπτεται θεμάτων διαχρονικής αξίας, όπως είναι η πολιτισμική αλληλεπίδραση, το πνεύμα του τόπου (genius loci), η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας, η στερέωση και αναστήλωση ιστορικών μνημείων, τα κριτήρια αξιολόγησης του αρχιτεκτονικού έργου και ο θεσμός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)