Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα

Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα υπήρξε έργο ζωής για τον αρχιτέκτονα Δημητρό Ε. Ψαρρό, ο οποίος ασχολήθηκε με την έρευνα και τη συγγραφή του από το 1969 έως το θάνατό του, το 2008. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική και πολεοδομική μελέτη που επιχειρεί να ανασυστήσει αυτή τη μοναδική από δημογραφική άποψη πολιτεία της Μικρασιατικής Αιολίδας, της οποίας ο πληθυσμός μέχρι το 1922 ήταν αμιγώς ελληνικός. Η έρευνα του Ψαρρού, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου, «αποκαλύπτει βήμα βήμα τις φάσεις ανάπτυξης της πολιτείας και της γύρω περιοχής, αξιοποιώντας πληροφορίες που αναζητήθηκαν τόσο σε γραπτές ιστορικές πηγές όσο και σε προφορικές μαρτυρίες». Το βιβλίο παρουσιάζει «σε σχέδια και φωτογραφίες, τον κτιριακό της πλούτο, σε μια προσπάθεια να διασώσει, έστω και μόνο σε εικόνες, κάποια σημάδια στο χώρο που ήδη έχουν χαθεί, ή που πρόκειται να εξαφανιστούν σύντομα». Το κείμενο παρακολουθεί –ενορία την ενορία– την οικιστική εξέλιξη στους οικισμούς Αϊβαλί, Μοσχονήσια και Γενιτσαροχώρι, και συμπληρώνεται από μια πολυσέλιδη επισκόπηση του περιβάλλοντα χώρου αυτών των οικισμών, όπου, μεταξύ άλλων, καταγράφονται αναλυτικά όλα τα μοναστήρια, τα ξωκλήσια και τα νησάκια του ιδιότυπου αυτού αρχιπελάγους. Τέλος, τα παραρτήματα με τα οποία ολοκληρώνεται η μελέτη περιλαμβάνουν εκτενές χρονολόγιο με την ιστορία της περιοχής (από το 1000 έως το 1923) καθώς και ιστορικά, πληθυσμιακά και ανθρωπολογικά στοιχεία, ενώ στη βιβλιογραφία παρατίθενται οι γνωστές και άγνωστες πηγές που χρησιμοποίησε ο ερευνητής. Το εικονογραφικό υλικό, σημαντικότατο για την τεκμηρίωση της έρευνάς του Δ. Ε. Ψαρρού, περιλαμβάνει, εκτός από φωτογραφίες από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις μέρες μας, και πρωτότυπα τοπογραφικά / αρχιτεκτονικά σχέδια του ίδιου αλλά και Τούρκων μελετητών της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του τόπου.