Το μεγάλο ελληνικό μυθιστόρημα

Το θέμα του παρόντος βιβλίου είναι ένας ισχυρισμός, ο ακόλουθος: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν γράφει αυτόνομα διηγήματα, αλλά ένα μεγάλο μυθιστόρημα σε συνέχειες, ένα έργο ουσιωδώς ανοικτό και ασυντέλεστο, που απαρτίζεται από σχετικώς αυτοτελή αφηγήματα (ας πούμε: επεισόδια∙ ή κεφάλαια), όσα αποτελούν οργανικά μέρη μιας ευρύτερης και ιδιάζουσας μυθιστορηματικής σύνθεσης. Καίτοι φαίνεται εξωφρενικός, ο ισχυρισμός αυτός δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας, δεν έχει ίχνος φαντασίας και δεν υπαγορεύεται από καμιά διάθεση πρόκλησης∙ αντιθέτως: όσα προσπαθώ να αναδείξω στο ανά χείρας δοκίμιο τα αισθάνομαι περίπου αυτονόητα, και γι’ αυτό τολμώ να τα καταθέσω, ελπίζοντας λίγο να εμπλουτίζουν την αντίληψή μας για τον Σκιαθίτη, άρα και την απόλαυση που μας χαρίζει το έργο του. Αυτό (το παπαδιαμαντικό έργο) είναι και το μοναδικό επιχείρημα της εισήγησής μου. Πιστεύω ν’ αρκεί∙ πιστεύω να είναι ισχυρό σαν κισμέτι. Θέλω να πω: σαν την Αποκάλυψη.